Më 6 shtator 2024, ka hyrë në fuqi Ligji Nr. 08/L-209 për Investime të Qëndrueshme (“Ligji për Investime të Qëndrueshme”), duke shfuqizuar Ligjin Nr. 04/L-220 për Investimet e Huaja dhe Ligjin Nr. 05/L-079 për Investimet Strategjike në Republikën e Kosovës.
Ligji për Investime të Qëndrueshme përcakton një kornizë gjithëpërfshirëse, që rregullon të drejtat dhe detyrimet e institucioneve, autoriteteve publike dhe investitorëve në lidhje me investimet në Kosovë. Ky ligj zbaton parimet ndërkombëtare të investimeve të përgjegjshme dhe të qëndrueshme, si dhe është pjesërisht në përputhje me Rregulloren (BE) 2019/452 të Parlamentit Evropian dhe të Këshillit, duke prezantuar risi interesante.
Ligji për Investime të Qëndrueshme prezanton sektorët prioritarë për investime, si prodhimi, bujqësia, TIK, arsimi, shëndetësia, turizmi, transporti, energjia dhe minierat, si dhe vendos objektiva kombëtare si rritja e prodhimit dhe eksportit, nxitja e ekonomisë qarkore, rritja e konkurrencës. , fuqizimi i të rinjve, grave, komuniteteve joshumicë dhe grupeve të margjinalizuara, zhvillimi rajonal dhe qëndrueshmëria mjedisore.
Investimet në objektivat kombëtare dhe sektorët prioritarë mund të përfitojnë nga lehtësirat, të tilla si përjashtimet nga detyrimet e eksportit, subvencionet, mbështetja në hulumtim dhe zhvillim, aksesi në parqet industriale dhe teknologjike, si dhe zvogëlimin e barrës dhe kostove administrative. Prioritet në aksesin në këto lehtësira i jepet investimeve strategjike dhe investimeve të qëndrueshme për arritjen e objektivave kombëtare, duke zgjeruar kështu spektrin e sektorëve që mund të përfitojnë nga lehtësimet.
Investimet strategjike po ashtu pësojnë ndryshime, të fokusuara kryesisht në pragun e fitimit të statusit të investimit strategjik, i cili është ulur nga së paku €30 milionë në të paktën €10 milionë. Këto lloj investimesh janë praktikisht investime në sektorë prioritarë që ndihmojnë në përmbushjen e objektivave kombëtare. Si të tillë, këto investime kanë të drejtë për shërbime kujdesi ndaj investitorit, si në procedurat administrative, dhënien me qira të pronës publike të paluajtshme deri në 99 vjet, dhe çdo shërbim tjetër të përcaktuar nga Qeveria.
Në përgjithësi, aspektet mjedisore dhe sociale të investimeve në Kosovë kanë marrë më shumë vëmendje përmes Ligjit për Investime të Qëndrueshme. Veçanërisht, përveçse duhet të jenë evidente në propozimet për investime, në përzgjedhje u jepet përparësi investimeve që ndihmojnë në përmbushjen e objektivave kombëtare të zhvillimit rajonal dhe qëndrueshmërisë mjedisore.
Për sa i përket strukturës institucionale, me hyrjen në fuqi të Ligjit për Investime të Qëndrueshme, sekuestrohet Agjencia e Investimeve dhe Mbështetjes së Ndërmarrjeve dhe në vend të saj krijohet Agjencia e Investimeve dhe Eksporteve (AIE) dhe Agjencia për Inovacion dhe Përkrahjen e Ndërmarrjeve (AIPNK).
AIE është krijuar në varësi të Zyrës së Kryeministrit si një agjenci ekzekutive përgjegjëse për nxitjen dhe lehtësimin e investimeve, kujdesin ndaj investitorëve, shqyrtimin dhe vlerësimin e kërkesave për investime strategjike dhe nxitjen e eksporteve. AIPNK është agjenci ekzekutive në varësi të Ministrisë së Industrisë, Sipërmarrjes dhe Tregtisë, e cila është përgjegjëse për inovacionin dhe zhvillimin e ndërmarrësisë, zhvillimin e kapaciteteve prodhuese për eksport dhe zhvillimin e parqeve teknologjike industriale.
Përveç këtyre dy institucioneve, Ligji për Investime të Qëndrueshme prezanton edhe Këshillin e Investimeve, i ngarkuar për vlerësimin, përzgjedhjen, zbatimin, mbikëqyrjen dhe vendimmarrjen për projektet strategjike të investimeve.
Së fundmi, Ligji për Investime të Qëndrueshme prezanton Panelin e Ankesave të Investimeve i cili do të shqyrtojë ankesat e investitorëve ndaj institucioneve publike. Megjithatë, mjete të tjera juridike janë në dispozicion për investitorët, si ndërmjetësimi, arbitrazhi dhe gjykatat. Përderisa arbitrazhi nuk ishte përfshirë në Ligjin për Investime Strategjike, Ligji për Investimet e Huaja njihte arbitrazhin si një mjet juridik të disponueshëm për investitorët, si arbitrazhi vendor edhe ai ndërkombëtar. Për kontestet me investitorë të huaj, Ligji për Investime të Huaja përcaktonte një zgjedhje midis disa rregulla të procedurës për të qeverisur zgjidhjen e konstestit, sikur, ndër të tjera, Rregullat e UNCITRAL apo Rregullat OEN. Zgjedhja midis këtyre rregullave i ipej investitorëve të huaj.
Ndryshe nga Ligji i shfuqizuar për Investimet e Huaja, i cili ofronte mundësinë për investitorët e huaj që në mënyrë të njëanshme të inicionin procedurat e arbitrazhit kundër institucioneve të Kosovës, me Ligji e ri për Investime të Qëndrueshme aribitrazhi do të zbatohet vetëm në rast se palët janë dakorduar që mosmarrëveshjet në fushën e investimeve t’i zgjedhin përmes procedurës së arbitrazhit. Kështu, përmes Ligjit të ri për Investime të Qëndrueshme, arbitrazhi mbahet në Kosovë ose në një shtet tjetë anëtar të BE-së, i cili është palë e Konventës së Nju-Jorkut, dhe përveç nëse palët janë dakorduar ndryshe, ligji i aplikueshëm për zgjidhjen e kontestit është ligji i Kosovës. Ndërsa, kushtet dhe rregullat e procedurës përcaktohen paraprakisht në mes të dy palëve.
Si përfundim, Ligji për Investimet e Qëndrueshme paraqet një ndryshim gjithëpërfshirës, me parime thelbësore të investimit, duke futur në të njëjtën kohë risi të rëndësishme për të tërhequr investime të qëndrueshme në Kosovë. Me një kornizë të tillë, Kosova ka qëllim që të përmirëoj ekosistemin e investimeve të qëndrushme dhe të jetë një destinacion më tërheqës për investime të qëndrueshme në përgjithësi.